COVID-19 hastalığının yayılma hızını azaltmada en etkili yöntemlerden birisi elleri düzenli bir şekilde sabun ve suyla 20 saniye boyunca yıkamaktır. Sabun ve suya erişim imkanı olmadığı durumlarda Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) en az %60 alkol (etanol veya izopropil alkol) içeren alkol bazlı el dezenfektanlarının kullanımını önermektedir1. El dezenfektanları deride bulunan mikroorganizmalara karşı etkili ve ekonomik bir yöntemdir fakat içilmesi veya uygunsuz kullanımı birçok sağlık riskiyle ilişkilendirilmektedir2.
Alkol içeren dezenfektanların içilmesi alkol zehirlenmesine yol açabilmektedir. Özellikle kokulu, renkli ve ilgi çekici ambalaja sahip ürünlerin çocuklar tarafından içilmesi oldukça muhtemeldir3. Amerika Birleşik Devletleri’nde 2011-2014 yılları arasında yapılan bir araştırmada alkol içeren ve içermeyen el dezenfektanlarının çocuklarda sebep olduğu 70,669 adet vaka görülmüş, bu vakaların %91’inin 0-5 yaş grubunda görüldüğü bildirilmiştir2. Amerikan Zehir Kontrol Merkezleri Birliği (AAPCC) 1 Ocak 2020 - 12 Temmuz 2020 tarihleri arasında el dezenfektanlarına bağlı Zehir Danışma Merkezlerine yapılan vaka başvurularını aynı tarih aralığında 2019 istatistikleriyle karşılaştırdığı bir raporda, 2020 yılında el dezenfektanlarına bağlı %51 daha fazla vaka görüldüğünü bildirmiştir. Vakaların yaş dağılımına bakıldığında 0-5 yaş grubu çocuklar yine toplam vaka sayısının çok yüksek bir yüzdesini oluşturmaktadır4. Çocuklarda el dezenfektanlarına bağlı zehirlenmelerin önüne geçmek için bu ürünlerin erişebilecekleri yerlerde saklanmaması ve kullanılacağı zaman bir yetişkin gözetiminde kullanılması gerekmektedir3.
El dezenfektanlarında kullanılan etanol ve izopropil alkol deri ile temas ettiğinde deri ve gözlerde tahrişe ve alerjik reaksiyonlara sebep olabilirken, sürekli kullanım deride kurumaya, kızarmaya, kaşıntıya ve çatlamalara sebep olmaktadır. Etanol içeren ürünlerin ağız yoluyla alınması ise bulantıya, kusmaya, mide ağrısına ve değişken derecelerde santral sinir sistemin baskılanmasına sebep olur. 360 ml’lik etanol bazlı el dezenfektanının içilmesi yetişkinlerde hayati tehlike yaratabilmektedir. İzopropil alkol ile hazırlanmış dezenfektanların ağız yoluyla alınmasında ise santral sinir sisteminin baskılanmasına, solunum refleksinin azalmasına, düşük tansiyona, sindirim sisteminde tahrişe, gastrite, düşük kan şekerine ve solunum baskılanmasına sebep olur. 100-200 ml hacimde %70’lik izopropil alkol çözeltisinin içilmesi ölüme sebebiyet verebilmektedir5.
El dezenfektanlarında dikkat edilmesi gereken diğer bir konu da evde dezenfektan üretimine bağlı oluşabilecek potansiyel tehlikelerdir. Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) çeşitli sebeplerle ev ortamında dezenfektan üretilip kullanılmaması gerektiğini belirtmiştir ve yanlış hazırlanan el dezenfektanlarının etkisiz olabileceğini hatta zarar verebileceğini COVID-19 pandemi sürecinde evde hazırlanmış dezenfektan kullanımına bağlı deri yanıklarının görüldüğü vakaları belirterek vurgulamıştır. Bununla beraber yüzey temizliği için üretilmiş olan dezenfektan sprey ve mendiller deride ve gözlerde tahrişe sebep olduklarından kesinlikle kişisel temizlik için kullanılmamalıdır1.
REFERANSLAR
- Food and Drug Administration, https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/safely-using-hand-sanitizer, erişim tarihi:14.07.2020
- Santos, C., Kieszak, S., Wang, A., Law, R., Schier, J., Wolkin, A. 2017. Reported adverse health effects in children from ingestion of alcohol-based hand sanitizers—United States, 2011–2014. MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report, 66(8), 223.
- Centers For Disease Control and Prevention, https://www.cdc.gov/handwashing/show-me-the-science-hand-sanitizer.html, erişim tarihi:14.07.2020
- American Association of Poison Control Centers, https://piper.filecamp.com/uniq/9xx1bIxRd7tbq0wc.pdf , erişim tarihi:20.07.2020
- Mahmood, A., Eqan, M., Pervez, S., Tabinda, A. B., Yasar, A., Brindhadevi, K., Pugazhendhi, A. 2020. COVID-19 and frequent use of hand sanitizers; human health and environmental hazards by exposure pathways. Science of The Total Environment, 140561.
(Yeditepe Üniversitesi İlaç ve Zehir Bilgi - Danışma Biriminin tüm yazılarına fakültemizin websitesinden "Araştırma" başlığı altından PEPIRC / YIZDA alt başlığına tıklayarak ulaşabilirsiniz.)